Grýla w mitologii islandzkiej

Grýla to jedna z najbardziej mrocznych i fascynujących postaci w islandzkiej mitologii ludowej. Kojarzy się głównie z okresem świąt Bożego Narodzenia, ale jej korzenie sięgają znacznie dalej – aż do średniowiecznych sag i przekazów ustnych. Oto szczegółowe wyjaśnienie:

👹 Kim jest Grýla?

Grýla to olbrzymka (troll) lub czarownica, która mieszka w górach Islandii i schodzi do ludzi w czasie Bożego Narodzenia, by porywać niegrzeczne dzieci. Gotuje je w kotle i zjada.

🏔️ Miejsce zamieszkania

• Według podań mieszka w grocie w górach Dimmuborgir lub w rejonie Laugarfjall.
• Otacza ją dzika, wulkaniczna natura — pasująca do mrocznego klimatu jej legendy.

👪 Rodzina Grýli

1. Leppalúði – jej mąż, również troll. Lenwy i niegroźny, zazwyczaj przedstawiany jako podporządkowany Grýli.
2. Jólasveinar – 13 islandzkich Mikołajów
   • Ich dzieci, znane jako “Chłopcy Bożonarodzeniowi”
   • Przychodzą jeden po drugim od 12 grudnia do 24 grudnia
   • Zamiast prezentów często zostawiają… żarty i psikusy (np. podkradają jedzenie, hałasują)
3. Jólakötturinn – Świąteczny Kot
   • Ogromny, czarny kot należący do Grýli
   • Pożera każdego, kto nie dostał nowych ubrań na święta
   • Miał motywować ludzi do pracy przed świętami

📜 Historia i ewolucja mitu

• Pierwsze wzmianki o Grýli pochodzą z XIII wieku – ze sag i poezji rymowanej (rímur).
• Początkowo była jedynie ogólną postacią straszącą dzieci – nie była związana ze świętami.
• Dopiero w XVIII wieku zaczęto ją kojarzyć z Bożym Narodzeniem.
• W XIX wieku islandzkie duchowieństwo próbowało zniechęcić ludzi do opowiadania dzieciom o Grýli – z powodu jej okrucieństwa.

🧊 Symbolika

• Grýla to ucieleśnienie zimy, głodu, surowości natury i społecznej kontroli:
  „Nie bądź niegrzeczny, bo Grýla cię zabierze”.
• To także echo dawnych wierzeń pogańskich i sposobów tłumaczenia zjawisk pogodowych dzieciom.

🎨 Grýla w kulturze

• Przedstawiana jako stara, zdeformowana kobieta z pazurami i worem na dzieci
• W sztuce i popkulturze bywa groteskowa, czasem demoniczna
• Inspiruje komiksy, książki, dekoracje świąteczne i… czarne humory
• W 2022 Grýla pojawiła się np. w serii Netflixa „The Chilling Adventures of Sabrina” oraz w islandzkim filmie „Jólamyndin”

📌 Ciekawostka:

Na Islandii do dziś dzieci zostawiają buty na oknie w grudniu, a Jólasveinar (synowie Grýli) wkładają tam drobne prezenty – albo zgniłego ziemniaka, jeśli dziecko było niegrzeczne.